ทดลองทำคะ กีรติ รามรังสฤษฎิ์

ชื่อ          ระบำกิ่งไม้เงินทอง

ประเภทการแสดง               รำ (เบิกโรง)

ประวัติที่มา          

ระบำกิ่งไม้เงินทอง เป็นการแสดงชุนหนึ่งในบทพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ทรงพระราชนิพนธ์บทละคร ตลอดจนบทเบิกโรงต่างๆ ไว้มากมาย ปรากฏในหนังสือตำนานละครอิเหนา พระนิพนธ์ของสมเด็จกรมพระยามดำรงราชานุภาพความว่า

“บทละครหลวงในราชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์เรื่องรามเกียรติ์ ตอนพระรามเดินดงขึ้นใหม่ .... และบทรำต้นไม้ทองเงิน เบิกโรงอีกหลายบท...............”

นอกจากนี้ พระยาอนุมานราชธน ได้อธิบายถึงการรำกิ่งไม้เงินทองไว้ในหนังสืออธิบายนาฏศิลป์ไทย ของกรมศิลปากรว่า

       “รำดอกไม้เงินทอง เป็นระบำเบิกโรงอย่างหนึ่ง เข้าใจว่า พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้า ฯ ให้ประดิษฐ์ดัดแปลงมาจากการรำ “บรรเลง” ซึ่งเป็นการรำเบิกโรงของละครไทยแต่โบราณ เป็นแต่รำดอกไม้เงินทอง โปรดให้ผู้รำแต่งเป็นเทพบุตรทั้งคู่ และมือทั้งสองถือดอกไม้เงินทองข้างละมือแทนถือกำหางนกยูง แล้วทรงพระราชนิพนธ์บทร้องขึ้นประกอบการฟ้อนรำ โดยมีพระราชประสงค์ไปในทางให้เป็นสวัสดิมงคล ดังปรากฏในบทพระราชนิพนธ์”

               

เมื่อนั้น

สองมือถือดอกไม้เงินทอง

เบิกโรงละครในให้ประหลาด

ท่าก็งามตามครูดูแม่นยำ

หางนกยูงอย่างเก่าเขาเล่นมาก

คงแต่ท่าไว้ให้งามตามละคร            

รำไปให้เห็นเป็นเกียรติยศ

ว่าพวกฟ้อนฝ่ายในใช้ราชการ

ย่อมช่วงใช้ดอกไม้เงินทอง

ถึงผิดอย่างไปใครจะไม่ชม                ไท้ท้าวเทพบุตรบุรุษสอง

ป้องหน้าออกมาว่าจะรำ

มีวิลาศน่าชมคมขำ

เป็นแต่ทำอย่างใหม่มิใช่ฟ้อน

ไม่เห็นหลากจืดตามาแต่ก่อน

ที่แต่งตนก้นไม่งอนตามโบราณ

ปรากฏทุกตำแหน่งแหล่งสถาน

สำหรับพระภูบาลสำราญรมย์

ไม่เหมือนของเขาอื่นมีดื่นถม

ก็ควรนิยมว่าเป็นมงคลเอย”             

       จากเอกสารทางวิชาการดังกล่าว สามารถสรุปได้ว่า การรำกิ่งไม้เงินทองเป็นการแสดงเบิกโรงของละครในชุดหนึ่งที่เกิดขึ้นจากพระรามประสงค์ในราชกาลที่ ๔ ที่ทรงพระกรุณโปรดเกล้าให้ละครหลวงในสมัยนั้นฝึกหัดขึ้น และใช้แสดงในงานอันเป็นมงคลต่างๆ โดยในแล้วคงจะได้รับเครื่องราชบรรณาการดอกไม้เงินทองจากประเทศต่างๆ ส่งมาทูลเกล้า ฯ ถวายไว้เป็นอันมาก จึงโปรดให้พวกละครหลวงถือดอกไม้เงินทองรำเบิกโรงรำเบิกโรงแทนการถือหางนกยุงแบบการรำบรรเลง และยังทรงพระราชนิพนธ์บทขับร้องรำดอกไม้เงินทองขึ้น ซึ่งเดิมการรำบรรเลงไม่มีบทร้อง ผู้แสดงร่ายรำตามทำนองเพลงหน้าพากย์เท่านั้น ในเวลาเดียวกันนี้ก็ทรงพระราชนิพนธ์บทขับร้องรำฉุยฉายกิ่งไม้เงินทองให้ตัวละครฝ่ายนาง ๒ คน ออกมารำฉุยฉายเบิกโรงละครในด้วย ในสมัยโบราณก่อนแสดงละครในจะต้องมีการรำเบิกโรงละครก่อนแล้วจึงแสดงละครในเป็นเรื่องเป็นราว ต่อไปการรำเบิกโรงละครในอย่างแรกคือ รำบรรเลง ต่อมาในสมัยราชกาลอื่น ทรงเปลี่ยนการแสดงเบิกโรง ละครในชุดประเลงมาเป็นรำดอกไม้เงินทอง และรำฉุยฉายกิ่งไม้เงินทอง ในสมัยนั้นละครในทุกโรงจะต้องแสดงเบิกโรงชุดรำดอกไม้เงินทอง และรำฉุยฉายกิ่งไม้เงินทองทุกครั้ง ก่อนจะแสดงละครใน

       รำเบิกโรงกิ่งไม้เงินทอง ได้รับการลืบทอดมาจากละครวังสวนกุหลาบในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา ที่ได้เชิญเจ้าจอมมารดาสาย และเจ้าจอมละม้าย ในราชกาลที่ ๕ ซึ่งเดิมท่านทั้งสองเป็นละครหลวงรุ่นเล็กในราชกาลที่ ๔ และได้เคยเป็นผู้ร่ายรำมาก่อน เข้ามาถ่ายทอดให้กับคณะละครวังสวนกุหลาบ นางลมุล ยมะคุปต์ ผู้เชี่ยวชาญการการสอนนาฎศิลป์ไทย วิทยาลับนาฏศิลป์ กรมศิลปะกร และนางเฉลย ศุขะวณิช ผู้เชี่ยวชาญการสอนนาฏศิลป์ไทย วิทยาลัยนาฏศิลป กรมศิลปากร ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์) ปีพุทธศักราช ๒๕๓๐ ได้จดจำนำมาถ่ายทอดให้กับนักเรียนนาฏศิลป์ ศิลปากรสืบมา และได้บรรจุไว้ในหลักสูตรการเรียนนาฏศิลป์ ในระดับนาฏศิลป์ขั้นสูง

       นางลมุล ยมะคุปต์ ได้ถ่ายทอดรำเบิกโรงกิ่งไม้เงินทอง ให้นางสาวศิริวัฒน์ แสงสว่าง (ดิษยนันทน์) และนางสาวนิตยา จามรมาน แสดงในงานพระราชพิธีบวงสรวงพระสยามเทวาธิราช ณ พระที่นั่งไพศาลทักษิณเป็นครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ ๒๔๕๙๐ เป็นชุดรำเบิกโรงละครในเรื่องอิเหนา ตอนท้าวดาหาบวงสรวง

       รำเบิกโรงกิ่งไม้เงินทอง ที่จัดแสดงโดยสำนักการสังคีตปัจจุบัน เป็นผลงานการปรับปรุงของท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนี ซึ่งได้มีการนำรูปแบบการแสดงชุดรำกิ่งไม้เงินทอง มาใช้ประกอบการแสดงในงานพิธี รัฐพิธีอันเป็นมงคล เช่น รำถวายพระพรต้อนรับพระราชอาคันตุกะ โดยเพิ่มจำนวนผู้แสดงเป็นระบำหมู่แบบพระ – นาง ที่งดงามยิ่ง